Leiser gegn dróna: Alþjóðleg keppni um að fella UAV úr lofti

Dronar sem leikbreytar: Ódýrir, vopnvæddir dronar hafa sprottið upp á vígvöllum frá Úkraínu til Miðausturlanda og neyða heri til að þróa mótvægisaðgerðir í flýti. Bandarískir yfirmenn vara við því að litlir dronar séu nú „mesta ógnin við bandaríska hermenn … síðan IED-sprengjur“, þar sem hópar af ódýrum UAV-tækjum geta ógnað jafnvel öflugum herafla og dýrum búnaði. Marglaga varnir: Helstu herir heims eru að innleiða marglaga dronavarnir sem sameina ratsjár-/myndavéla greiningu með fjölbreyttum aðferðum til að gera drona óvirka. Til dæmis sameinar bandaríska FS-LIDS kerfið ratsjárviðvaranir, myndavélar til að elta, truflara til að raska stjórntengslum og litlar eldflaugar til að eyða dronum líkamlega. Slíkar samþættar „kerfi-innan-kerfis“ lausnir eru að taka við af einnota tækjum, þar sem engin ein aðferð vinnur á öllum drónaógnum. Kinetískir dráparar á móti rafrænum hernaði: Herir nota kinetíska hlerunartæki – allt frá hröðum fallbyssum og stýrðum eldflaugum til hlerunardrona – sem og rafrænan hernaðarbúnað eins og truflara og blekkingartæki. Kinetísk vopn eins og byssur (t.d. þýska Skynex 35mm fallbyssan) nota nálgunarsprengjur til að tæta drona og jafnvel heila hópa, á mun lægri kostnaði á skot en eldflaugar. Rafhernaðareiningar nota öflugar útvarpsbylgjur til að slíta stjórntengsl eða GPS, sem neyðir UAV-tæki til að hrapa eða snúa heim. Hvort tveggja hefur kosti og galla: eldflaugar og byssur tryggja eyðingu en eru dýrar eða geta valdið aukaskemmdum, á meðan truflarar eru ódýrir og færanlegir en gagnslausir gegn fullkomlega sjálfstæðum dronum.

Leiðarvopn koma fram: Leiservopn og örbylgjuvopn eru nú að koma í notkun sem „ódýr skotkostnaður“ drónadráparar. Síðla árs 2024 varð Ísrael fyrsta landið til að nota háafls leiser-varnarkerfi í raunverulegum bardaga, og skaut niður tugi árásardróna frá Hezbollah með frumgerð af „Iron Beam“ kerfinu timesofisrael.com timesofisrael.com. Bandaríski herinn hefur sömuleiðis sent 20–50 kW leiser-vopn til Miðausturlanda sem „sprengja óvina dróna úr loftinu,“ og bjóða upp á nánast ótakmarkaðan skotforða fyrir aðeins nokkra dollara hvert skot military.com military.com. Bretland er að prófa byltingarkennt útvarpsbylgju örbylgju vopn sem gerði drónasveima óvirka fyrir aðeins £0.10 á högg, sem bendir til framtíðar með afar ódýrum varnarlausnum defense-update.com defense-update.com.

Alþjóðleg upptaka og vígbúnaðarkapphlaup: Þjóðir um allan heim – Bandaríkin, Kína, Rússland, Ísrael, evrópskir NATO-aðilar og fleiri – keppast við að koma á framfæri háþróuðum Counter-UAS (C-UAS) kerfum. Rússland hefur jafnvel leitað til kínverska „Silent Hunter“ leysirsins (30–100 kW trefjaleysir) til að brenna niður úkraínska dróna í um það bil 1 km fjarlægð wesodonnell.medium.com wesodonnell.medium.com. Á sama tíma leggja bandarískir varnarmálaráðherrar áherslu á þörfina fyrir „lágáhættulegar“ drónavarnir sem hægt er að nota örugglega bæði heima og erlendis defenseone.com defenseone.com. Nýlegar milljarða dollara innkaupaákvarðanir – allt frá 1 milljarðs dollara kaupum Katar á bandarískum FS-LIDS loftvarnarkerfum defense-update.com til brýnna afhendinga á drónabyssum, ökutækjum og leysum til Úkraínu – undirstrika að gagnadrónatækni er nú í forgangi hjá herjum heimsins.

Inngangur

Ómönnuð loftför – allt frá litlum fjórskautum til einnota „kamikaze“ dróna – eru orðin allsráðandi á vígvöllum nútímans. Drónar hafa reynst gríðarlega árangursríkir við að finna skotmörk og ráðast á hermenn með ótrúlegri nákvæmni. Því hefur baráttan við að stöðva þessi „augu á himninum“ og fljúgandi sprengjur hrundið af stað nýju vígbúnaðarkapphlaupi um hernaðarlega gagnadrónakerfi. Heimsvöld og varnariðnaður dæla nú fjármagni í gagnadrónatækni (C-UAS) sem spannar allt frá öflugum loftvarnabyssum og stýrðum örflaugum til rafsegultruflara og beinna orkufæra. Markmiðið: að greina og gera óvinadróna óvirka áður en þeir geta ráðist á skriðdreka, herstöðvar eða borgir – allt án þess að sprengja fjárhaginn eða stofna eigin liði í hættu. Þessi skýrsla veitir ítarlega innsýn í helstu hernaðarlegu gagnadrónakerfin sem eru í notkun eða þróun á heimsvísu, ber saman tækni þeirra, notkun og raunverulega frammistöðu. Við skoðum hreyfihindranir á móti rafrænum hernaðaraðferðum, uppgang leysigeisla og öflugra örbylgja, og hvernig nýleg átök (Úkraína, Sýrland, Persaflóastríðin) hafa mótað hvað virkar – og hvað ekki – á víglínunni. Embættismenn og sérfræðingar í varnarmálum veita hreinskilna sýn á styrkleika, veikleika og framtíð þessara byltingarkenndu kerfa á tímum þar sem ódýrir drónar ógna jafnvel fullkomnustu herjum heims. Í stuttu máli, velkomin í nýja tíma dróna- og gagnadrónastríðs, þar sem nýsköpun annars vegar er hratt mætt með gagnyrðingu hins vegar defense-update.com.

Vaxandi ógn dróna

Litlir drónar hafa gjörbreytt nútíma vígvelli. Jafnvel uppreisnarmenn og lítil herlið hafa efni á tilbúnum eða heimagerðum UAV-tækjum sem „eyðileggja milljóna dollara skriðdreka, loftvarnir, þyrlur og flugvélar“ með ótrúlegri auðveldni c4isrnet.com. Í Úkraínu hafa rússneskar hersveitir notað bylgjur af írönskum Shahed-136 sjálfsmorðsdrónum og Zala Lancet sveimskotfærum til að brjóta niður brynvarin ökutæki og stórskotalið c4isrnet.com. Hryðjuverkasamtök eins og ISIS og Hezbollah hafa fest handsprengjur eða sprengiefni á ódýra fjórskauta, og breytt þeim í litla köfunarsprengjuflugvélar. Yfirmaður í bandaríska hernum benti á að allsherjar njósna- og árásardrónar þýði að „heimalandið er ekki lengur griðarstaður“ – ef óvinur myndi nota dróna til njósna eða árása, væri erfitt fyrir herstöðvar okkar og borgir að stöðva þá defenseone.com. Reyndar, á aðeins fyrstu mánuðum Ísrael–Hamas–Hezbollah stríðsins seint árið 2023, skaut Hezbollah yfir 300 sprengidrónum á Ísrael timesofisrael.com, sem yfirhlaut varnir og olli mannfalli þrátt fyrir háþróaðar Iron Dome eldflaugavarnir Ísraels.

Af hverju er svona erfitt að verjast drónum? Í fyrsta lagi gerir lítil stærð þeirra og lág, hæg flugleið það erfitt að nema þá. Hefðbundnir ratsjár eiga oft í erfiðleikum með að greina fjórskauta dróna sem svífa yfir trjátoppum eða aðgreina dróna frá fuglum eða truflunum defenseone.com. Myndavélar geta fylgst með drónum í björtu dagsljósi, en ekki í myrkri, þoku eða borgarumhverfi defenseone.com. Hljóðnemar geta „heyrt“ mótora dróna en ruglast auðveldlega á bakgrunnshljóðum defenseone.com. Og ef dróni er forritaður til að fljúga fyrirfram ákveðna leið án fjarstýringar (sjálfstætt hamur), sendir hann kannski ekkert merki sem RF skynjarar geta numið c4isrnet.com defenseone.com. Í öðru lagi snúa drónar kostnaðarlíkaninu í hernaði á hvolf. Heimagerður dróni fyrir 1.000 dollara eða 20.000 dollara írönsk kamikaze getur krafist 100.000 dollara eldflaugar til að skjóta hann niður – sem er óviðunandi skipti til lengri tíma. Herfræðingurinn Uzi Rubin útskýrir að stórar drónasveitir geti yfirbugað dýrar varnir; „sveimaðferð er mjög háþróuð leið til að ráðast á ákveðinn skotmark“, þar sem fjöldi og samtímis árásir eru notaðar til að komast í gegnum varnarbil newsweek.com. Í einu víðfrægu tilviki notuðu jemenskir Hútar bylgjur af ódýrum drónum (og flugskeytum) til að ráðast á olíustöðvar Sáda árið 2019, ollu milljarða tjóni og komust hjá hefðbundnum loftvörnum. Atvik sem þessi vöktu aðvörunarbjöllur um allan heim: herir áttuðu sig á að þeir þyrftu ódýrari, snjallari mótvægisaðgerðir gegn drónum – og það strax.

Tegundir tækni gegn drónum

Til að mæta fjölbreytilegri ógn dróna hafa herir þróað fjölbreytt úrval C-UAS tækni. Í grófum dráttum falla þær í nokkra flokka: hreyfi-varnarkerfi sem eyða drónum líkamlega (með kúlum, eldflaugum eða jafnvel öðrum drónum), rafrænar varnir sem trufla eða taka yfir stjórn dróna, beinskotavopn sem gera dróna óvirka með leysigeislum eða örbylgjum, og blönduð kerfi sem sameina margar aðferðir. Hver og ein hefur sérstakt hlutverk, styrkleika og takmarkanir:

Hreyfi-varnarkerfi (eldflaugar, byssur og drónadrónar)

Kinetískar aðferðir reyna að skjóta niður eða granda drónum með valdi. Augljósasta aðferðin er að nota eldflaugar eða byssukúlur – í raun að meðhöndla dróna eins og hvaða loftskotmark sem er, þó þeir séu smáir og erfiðir viðfangs. Margar núverandi loftvarnir gegn drónum eru aðlagaðar úr stuttdrægum loftvarnarkerfum (SHORAD) eða jafnvel eldri loftvarnabyssum: til dæmis hefur rússneska Pantsir-S1 loftvarnarfarartækið (upphaflega hannað til að granda þotum og flugskeytum) reynst lipurt við að sprengja dróna með 30 mm fallbyssum sínum og stýrðum eldflaugum newsweek.com. Hins vegar er ekki sérlega hagkvæmt að skjóta $70,000 Pantsir-eldflaug á $5,000 dróna. Þetta hefur vakið endurnýjaðan áhuga á byssulausnum með sjálfvirkum fallbyssum og snjallri skotfærum.

Einn sem sker sig úr er þýska Oerlikon Skynex kerfið, sem Úkraína byrjaði að nota árið 2023 til að bregðast við írönskum Shahed-drónum newsweek.com newsweek.com. Skynex notar tvær 35 mm sjálfvirkar fallbyssur með Advanced Hit Efficiency and Destruction (AHEAD) loftsprengjuskotum – hver sprengja losar ský af tungsten-undireiningum sem geta rifið dróna eða sprengju í loftinu newsweek.com. Rheinmetall (framleiðandi Skynex) bendir á að þessi skotfæri séu „töluvert ódýrari en sambærilegar stýrðar eldflaugar“ og ónæm fyrir truflunum eða tálbeitum eftir að þeim hefur verið skotið newsweek.com. Jafnvel drónasveimur er hægt að ráðast á með sprengjuskýjunum. Úkraínska herliðið hefur hrósað þýsku Gepard 35 mm loftvarnartönkunum í svipuðu hlutverki, sem hafa „verið notaðar lengi… og fengið mikið lof fyrir frammistöðu sína“ gegn drónum newsweek.com newsweek.com. Ókostur byssukerfa er takmarkað drægni (nokkrir kílómetrar) og möguleiki á að villuskot falli til jarðar – alvarlegt vandamál ef verja þarf þéttbýli eða mikilvæga innviði. Samt bjóða netbundnar byssupallar eins og Skynex (sem geta samhæft margar byssur með ratsjá) upp á mikið magn og lágan kostnað gegn drónasveimum.

Eldflaugna-varnarbyssur eru enn mikilvægar, sérstaklega gegn drónum sem fljúga hátt eða hratt og eru erfiðir fyrir byssur að hitta. Hefðbundin MANPADS (færanleg loftvarnarkerfi) eins og Stinger eða Igla geta skotið niður dróna, en aftur á móti er kostnaðurinn hár fyrir hvert skot. Þetta hefur leitt til þróunar á sérhæfðum litlum eldflaugum gegn drónum. Bandaríkin hafa þróað Coyote Block 2, örlítið þotuknúið varnar-dróna sem leitar að og springur nálægt óvinadrónum – í raun „eldflauga-dróni“. Hundruð Coyote varnar-dróna eru keyptir fyrir FS-LIDS kerfi og þeir hafa sýnt góða virkni í prófunum defense-update.com defense-update.com. Önnur aðferð er einfaldlega að nota dróna til að eyða drónum. Bæði Rússland og Úkraína hafa notað lipra fjórskauta-dróna með netum eða sprengjum til að elta og stöðva óvinadróna í loftinu rferl.org. Þessir varnar-drónar geta verið ódýrari og endurnýtanlegir miðað við eldflaugar. Úkraína hefur jafnvel sett upp „Dróna-veiðara“ kerfi yfir Kænugarði með drónum sem eru hannaðir til að fanga rússneska dróna með netum youtube.com rferl.org. Þó þetta lofi góðu, krefst dróna-á-dróna bardagi hraðrar sjálfvirkni eða hæfra flugmanna, og getur átt í erfiðleikum ef fjöldi óvinadróna er miklu meiri en varnarliðið.

Að lokum, fyrir punktvörn á mjög stuttu færi, eru til nokkur sérhæfð hreyfiverkfæri. Þau fela í sér netbyssur (axlarfærar eða drónafluttar netur sem flækja skrúfur) og jafnvel þjálfaða fugla af bráð (hollenska lögreglan prófaði einu sinni örna til að grípa dróna úr lofti). Slíkar aðferðir eru sjaldan notaðar af herjum en sýna fjölbreytileika hreyfivarna. Yfirleitt kjósa fremstu sveitir lausnir sem stöðva dróna áður en þeir eru beint yfir höfði. Þess vegna eru hröðskotabyssur og litlar eldflaugar – helst stýrt af ratsjá fyrir sjálfvirka miðun – undirstaða flestra hreyfivarna C-UAS kerfa sem verja herbúðir og herdeildir.

Rafrænar varnir (truflun og blekkingar)

Rafrænar hernaðarkerfi miða að því að vinna bug á drónum án þess að skotið sé einu einasta skoti, með því að ráðast á stýritengingar eða leiðsögu drónans. Flestir litlir UAV-drónar treysta á útvarpsbylgjur (RF) – annaðhvort fjarstýritengingu eða GPS-gervihnattamerki (eða bæði). Truflun felst í því að senda út hávaða á viðeigandi tíðnum til að yfirgnæfa móttakara drónans. Þetta getur strax rofið tengslin milli óvinarflugmanns og drónans hans, eða gert GPS-móttakara drónans óvirkan svo hann geti ekki ratað. Færanlegar „drónatruflarabyssur“ hafa orðið algengar á vígvöllum; Úkraína hefur til dæmis fengið þúsundir litháenskra Skywiper EDM4S truflarariffla, sem vega um 6,5 kg og geta gert dróna óvirka í allt að 3–5 km fjarlægð með því að miða á stýri- og GPS-tíðnir þeirra c4isrnet.com c4isrnet.com. Algeng niðurstaða er að dróninn missi samband og annaðhvort brotlendi eða snúi sjálfkrafa aftur á upphafsstað. Eins og ein skýrsla lýsir, getur beind RF-truflari „slitið myndstraumi drónans og… annaðhvort þvingað hann til að snúa aftur á flugtakstað, lenda strax eða reka burt og að lokum brotlenda“ rferl.org rferl.org.

Truflanatæki koma í ýmsum stærðum – allt frá byssulaga handfærum truflunartækjum til öflugri og langdrægari rafrænnar hernaðar (EW) kerfa sem eru fest á ökutæki eða staðsett á föstum stöðum. Rússneski herinn notar til dæmis truflanatæki á bílum (eins og Repellent-1 og Shipovnik-Aero) sem sagðir eru geta brennt rafeindabúnað eða leiðsögukerfi dróna í 2–5 km fjarlægð eða meira. Rússneskar hersveitir hafa einnig brugðið á það ráð að búa til færanlegar lausnir: nýlegt myndband sýndi “hermannsborið” truflanatæki sem rússneskur hermenn getur borið til að skapa hreyfanlega verndarbúbblu sem truflar myndstreymi dróna í rauntíma forbes.com. Á hlið NATO hefur bandaríski landgönguliðinn þróað léttfært loftvarnarkerfi (L-MADIS) – í raun truflanatæki á jeppa – sem tókst árið 2019 að skjóta niður írönskum dróna af þilfari landgönguskips defenseone.com defenseone.com. Rafrænar varnir hafa þann mikla kost að valda litlum aukaskaða – þær sprengja ekki hluti, svo þær má nota nálægt borgaralegum svæðum eða viðkvæmum stöðum án þess að hætta sé á villuskotum. Þetta er lykilatriði þar sem herir leitast við að finna drónavarnir sem “lágmarka áhættu fyrir eigin lið, óbreytta borgara og innviði”, hvort sem er á heimaslóðum eða á fjölmennum vígvöllum defenseone.com defenseone.com.

Hins vegar er rafrænt stríð (EW) ekki allsherjarlausn. Ein helsta takmörkunin er að truflun er sjónlínu- og drægistakmörkuð – truflarinn þarf yfirleitt að vera tiltölulega nálægt drónanum og beina búnaðinum að honum c4isrnet.com. Drónar sem sveima á bak við byggingar eða landslag geta komist undan truflunargeislanum. Svikulir andstæðingar gera einnig dróna harðari af sér: margir nútíma UAV-drónar geta flogið fyrirfram forritaðar leiðir á sjálfstýringu, með tregðusiglingu ef GPS tínist, og þannig gert einfalda GPS-truflun gagnslausa c4isrnet.com. Sumir drónar geta sjálfkrafa hoppað milli tíðna eða skipt yfir í varastýringar ef truflun greinist. Og háþróaðir hernaðarlegir drónar gætu notað dulkóðun og truflunarvarnarloftnet (þó flestir drónar sem uppreisnarmenn nota séu ekki svo háþróaðir). Þannig að þó truflarar séu orðnir útbreiddir á stöðum eins og víglínum Úkraínu, geta þeir oft ekki stöðvað hvern einasta dróna einir og sér. Best er að nota rafrænt stríð í samvinnu við aðrar varnir – t.d. trufla svif til að raska samhæfingu þeirra og láta þá reka, á meðan byssukerfi skjóta þá niður. Samt, vegna tiltölulega lágs kostnaðar og auðveldrar notkunar (í raun „miða og skjóta“ tæki), eru truflarar ómissandi verkfæri fyrir hermenn sem standa frammi fyrir stöðugri drónaógn. Eins og úkraínski hermenn segja, væri það besta að hafa truflara í hverri skotgröf til að verjast stöðugum suðandi fjórskiptum drónum yfir höfðinu.

Skyld rafræn aðferð er blekking – að blekkja GPS dróna eða senda fölsk skipanir til að ná stjórn. Sum sérhæfð kerfi (oft notuð af lögreglu) geta hermt eftir stjórnanda dróna til að neyða hann til að lenda örugglega. Önnur senda fölsuð GPS merki til að rugla dróna og láta hann villast af leið. Blekking er flóknari og sjaldgæfari á vígvellinum vegna tæknilegrar kunnáttu sem þarf og áhættu á mistökum. En eftir því sem drónaógnir þróast, eru háþróuð herlið að kanna sambland net- og rafræns stríðs sem gæti jafnvel sprautað spilliforritum eða fölskum gögnum inn í UAV net óvinarins. Í bili er grófkrafta truflun enn helsta rafræna mótvægið á vígasvæðum.

Stýrðar orkuvopn (leisar & háorkumikil örbylgja)

Stýrð orkuvopn (DEWs) eru fremsta tækni gegn drónum. Þau fela í sér háorkuleisa (HEL), sem senda út ákafa einbeitta ljóssgeisla til að brenna eða blinda dróna, og háorkumikil örbylgjukerfi (HPM), sem senda frá sér púlsa af rafsegulorku til að eyðileggja rafeindabúnað dróna. Eftir áratuga rannsóknir og þróun eru þessi vísindaskáldsagnalegu vopn loksins að sanna sig í raunverulegum aðgerðum gegn drónum – og gætu gjörbylt loftvörnum með ofurnákvæmum, „óendanlegum skotfærum“.

Laserloftvarnarkerfi: Leisar eyðileggja skotmörk með því að hita þau með einbeindum ljósgeisla. Gagnvart litlum drónum – sem oft eru með plastíhluti, berskjaldaða rafeindabúnað eða litla mótora – getur nægilega öflugur leysir valdið alvarlegu tjóni á örfáum sekúndum með því að brenna í gegnum mikilvægan hluta eða kveikja í rafhlöðu drónans. Mikilvægt er að hver leysiskot kostar aðeins rafmagnið sem þarf (aðeins nokkra dollara), sem gerir þetta að kjörnum mótvægisaðgerð gegn ódýrum drónum sem annars myndu tæma hefðbundnar eldflaugabirgðir. Á árunum 2023–2024 tók Ísrael fram úr öðrum þjóðum með því að beita frumgerð af Iron Beam leysikerfinu í bardaga. Í stríðinu gegn Hamas og Hezbollah beitti ísraelski herinn hljóðlega tveimur leysivarnareiningum á vörubílum sem „stöðvuðu ‘tugi og tugi’ [fjandsamlegra] ógnana, flestar voru UAV drónar“, eins og staðfest var af yfirmanni rannsókna og þróunar í Ísrael, Brig. Gen. Danny Gold newsweek.com. Þetta markar fyrstu raunverulegu notkun öflugra leysigeisla í virkum hernaði í heiminum, áfangi sem ísraelsk stjórnvöld lýstu sem „stórum áfanga“ og „byltingarkenndu“ stökki newsweek.com. Myndbönd sem síðar voru birt sýna ósýnilegan leysigeisla valda því að vængur fjandsamlegs dróna kviknar í, sem sendir UAV drónann hrapandi til jarðar newsweek.com. Leysirarnir sem Ísrael beitti voru forverar Iron Beam – þeir voru hreyfanlegri og minna öflugir, en samt árangursríkir á stuttum vegalengdum newsweek.com. Rafael (framleiðandinn) segir að Iron Beam sjálft verði 100 kW-flokks kerfi sem geti stöðvað eldflaugar og sprengjuskot auk dróna. Eins og Yoav Turgeman, forstjóri Rafael, orðaði það: „Þetta kerfi mun gjörbylta varnarefnahagnum með því að gera kleift að stöðva árásir hratt, nákvæmlega og á hagkvæman hátt, sem ekkert annað kerfi getur boðið upp á“ newsweek.com. Með öðrum orðum, Ísrael sér fyrir sér að para Iron Beam leysigeisla við Iron Dome eldflaugar til að takast á við fjölda dróna- eða eldflaugaárása á viðráðanlegum kostnaði.

Bandaríkin hafa einnig verið að prófa og taka í notkun leysikerfi til að berjast gegn drónum af mikilli ákefð. Í lok árs 2022 var 20 kW Palletized High Energy Laser (P-HEL) bandaríska hersins hljóðlega sendur til Miðausturlanda – fyrsta raunverulega notkun Bandaríkjanna á leysivopni til loftvarna military.com military.com. Árið 2024 staðfesti herinn að hann hefði að minnsta kosti tvö HEL-kerfi erlendis til varnar gegn dróna- og eldflaugaógn við bandarískar herstöðvar military.com. Þótt embættismenn vilji ekki segja hvort einhverjir drónar hafi verið “skotnir niður” í alvöru, viðurkenndu talsmenn varnarmálaráðuneytisins að orkuvopnavarnir væru hluti af tækjabúnaði sem verndar hermenn gegn stöðugum dróna- og eldflaugaárásum á stöðum eins og Írak og Sýrlandi military.com. Nýlegar prófunarmyndir sýndu leysistjóra nota Xbox-stílhreinan stjórnanda til að beina geislanum og brenna niður dróna og jafnvel eldflaugar á flugi military.com. Raytheon og aðrir verktakar eru með margar leysigerðir í þróun: HELWS (High Energy Laser Weapon System), 10 kW kerfi sem hefur sannað sig með bandarískum hersveitum og er nú aðlagað fyrir breska herinn breakingdefense.com breakingdefense.com, og 50 kW DE M-SHORAD leysir á Stryker ökutæki sem herinn byrjaði að taka í notkun árið 2023 military.com. Verkfræðingar Raytheon leggja áherslu á hversu færanleg þessi leysikerfi eru nú: “Vegna stærðar og þyngdar… er tiltölulega auðvelt að flytja þau og setja á mismunandi vettvang,” sagði Alex Rose-Parfitt hjá Raytheon UK, þar sem hann lýsti hvernig leysirinn þeirra var prófaður á brynvörðum vörubíl og gæti jafnvel verið settur á herskip til að bregðast við drónasveimum breakingdefense.com breakingdefense.com. Aðdráttarafl leysigeisla er sannarlega mest fyrir aðstæður þar sem hópur dróna ræðst eða við langvarandi árásir – eins og Raytheon segir, þá bjóða þeir upp á „óendanlegt skotmagn“ til varnar gegn drónum breakingdefense.com. Svo lengi sem orka og kæling duga, getur leysigeisli ráðist á eitt skotmark á fætur öðru án þess að verða uppiskroppa með skotfæri.

Það er þó þannig að leysigeislar hafa takmarkanir: þeir missa virkni í slæmu veðri (rigning, þoka, reykur geta dreift geislanum) og eru almennt sjónlínu-vopn, þurfa að hafa skýra sjón á skotmarkinu. Virkt drægni þeirra er nokkuð stutt (10–50 kW leysir gæti gert lítil dróna óvirka í 1–3 km fjarlægð). Öflugir leysigeislaeiningar eru einnig enn dýrar í smíði og uppsetningu í byrjun, jafnvel þó hver skot sé ódýrt. Af þessum ástæðum telja sérfræðingar að leysigeislar muni bæta við, en ekki algjörlega leysa af hólmi, hefðbundnar varnir newsweek.com newsweek.com. David Hambling, tæknigreiningaraðili, bendir á að drónar séu nú tilvalin bráð fyrir leysigeisla – „litlir, viðkvæmir… forðast ekki, sem gerir kleift að beina leysigeisla að þeim nógu lengi til að brenna í gegnum“ newsweek.com – en framtíðar drónar gætu bætt við endurskinsáferð, hraðari hreyfingum eða öðrum mótvægisaðgerðum til að flækja skotmörkun leysigeisla newsweek.com newsweek.com. Eltingarleikurinn heldur áfram.

Öflugir örbylgjur (HPM): Önnur aðferð sem notar beina orku felst í því að nota skammta af örbylgjugeislun til að trufla rafeindabúnað dróna. Í stað þess að brenna á einum punkti sendir HPM-tæki frá sér keilu af rafsegulorku (svipað og ofurhlaðinn útvarpssendir) sem getur framkallað strauma og spennusveiflur í rafeindabúnaði dróna, sem annaðhvort steikir örflögur hans eða ruglar skynjurum. HPM-vopn hafa þann kost að hafa svæðisáhrif – ein púls getur gert marga dróna óvirka í hóp eða „sveim“ ef þeir eru innan geislakeilunnar. Þau eru einnig ekki eins viðkvæm fyrir veðri og leysivopn. Bandaríski flugherinn hefur gert tilraunir með HPM til varnar herstöðvum, einkum með kerfi sem kallast THOR (Tactical High-power Operational Responder) sem getur eytt sveimum smádróna með örbylgjupúlsum. Á sama tíma hefur Bretland nýverið tekið forystu með fyrstu opinberu rekstrarprófun á hernaðarlegu HPM-vopni gegn drónum. Síðla árs 2024 prófaði 7. loftvarnarsveit Bretlands frumgerð af útvarpsbylgjubeindu orkuvopni (RFDEW) þróað af Thales og samstarfsaðilum defense-update.com defense-update.com. Niðurstöðurnar voru sláandi: RFDEW „gerði drónasveima óvirka fyrir brot af hefðbundnum kostnaði,“ með kostnað við árás allt niður í £0,10 (tíu pens) á dróna defense-update.com! Í tilraunum fylgdist kerfið sjálfkrafa með og eyddi mörgum UAS innan 1 km radíuss, með því að nota hátíðni útvarpsbylgjur til að gera rafeindabúnað þeirra óvirkan defense-update.com. Þetta breska örbylgjuvopn, að fullu sjálfvirkt og hægt að stjórna af einum einstaklingi, er hluti af nýjungavopnaáætlun Bretlands ásamt leysitilraunum þeirra defense-update.com. Bresk stjórnvöld leggja áherslu á að þessi beinu orkukerfi bjóði upp á „hagkvæmar og sveigjanlegar lausnir“ gegn vaxandi drónaógn defense-update.com. Bandaríkin, Kína og fleiri eru vissulega að þróa svipaða HPM-getu (þó upplýsingar séu oft trúnaðarmál).

Helsti ókostur HPM er að áhrifin geta verið misjöfn – sumir drónar kunna að vera varðir eða einfaldlega snúa þannig að þeir þoli ákveðinn púls, og örbylgjukeilur þurfa enn að yfirstíga fjarlægð (afl minnkar með aukinni fjarlægð). Einnig er lítil áhætta á rafsegultruflunum á eigin kerfi ef ekki er gætt að því. En eins og sýnt hefur verið fram á, hentar HPM sérstaklega vel í mótsveimaaðgerðum, sem eru martröð fyrir hefðbundna skotvopnaþyrla. Við getum búist við að sjá fleiri „ósýnileg“ örbylgjuvopn gegn drónum tekin hljóðlega í notkun á næstu árum, líklega til að verja mikilvæg mannvirki (orkuver, stjórnstöðvar, skip o.s.frv.) þar sem innrás dróna er óásættanleg.

Blönduð og lagskipt kerfi

Í ljósi flækjustigs drónaógnarinnar eru flestir sérfræðingar sammála um að eitt tæki dugi ekki. Þetta hefur leitt til blandaðra kerfa og marglaga varnarvefja sem sameina skynjara og margar aðferðir til að stöðva dróna fyrir hámarks árangur. Hugmyndin er að nota „rétta tækið fyrir réttan dróna“ – til dæmis að reyna fyrst að trufla einfaldan neytendadróna (ókinetískt, öruggt), en hafa vopn tilbúið ef hann heldur áfram árás, og leysir til að takast á við heilan hóp dróna ef þörf krefur. Nútíma drónavarnarkerfi innihalda í auknum mæli mátbæran búnað svo eitt kerfi geti boðið upp á nokkrar leiðir til að hlutleysa dróna.

Eitt athyglisvert dæmi er ísraelska Drone Dome frá Rafael. Þetta er C-UAS kerfi sem hægt er að flytja á vörubíl og sameinar 360° ratsjár, rafsjónskynjara og fjölbreyttar aðgerðir. Upphaflega notaði Drone Dome rafræna truflun til að taka yfir eða lenda drónum á öruggan hátt. Nýlega bætti Rafael við háorku leysivopni (kallað „Laser Dome“ í sumum fréttum) til að eyða drónum sem bregðast ekki við truflun. Þessi leysir er sagður hafa afl upp á um 10 kW, sem dugar til að fella litla UAV-dróna í nokkurra kílómetra fjarlægð. Í átökunum í Sýrlandi 2021 var sagt að Drone Dome kerfi hefðu stöðvað marga ISIS dróna, og Bretland keypti Drone Dome einingar til að verja G7 leiðtogafundinn 2021 gegn mögulegum drónaárásum. Með því að sameina uppgötvun, rafstríð og beina orku sýnir kerfi eins og Drone Dome dæmi um lagskipta nálgun.

Bandarísku föstu staðsetningar-LIDS (FS-LIDS) arkitektúrinn lagar einnig saman margar tækni. Eins og áður hefur komið fram, tengir FS-LIDS (sem Katar keypti nýlega sem fyrsti útflytjandi viðskiptavinur) saman Ku-bylgjuradar og minni eftirlitsradar við EO/IR myndavélar, allt sem rennur inn í sameinað stjórnunarkerfi (FAAD C2) defense-update.com defense-update.com. Hvað varðar virkni, notar kerfið ókinetíska truflun til að bæla niður eða taka stjórn á drónum, og ef það bregst, skýtur það Coyote hlerunartækjum til að klára verkið defense-update.com defense-update.com. Með því að tengja saman þessa þætti getur FS-LIDS aðlagað viðbrögð sín – einfaldur fjórskauta dróni gæti verið felldur með truflun einni saman, á meðan flóknari eða erfiðari dróni til að trufla er skotinn niður. Mikilvægt er að skynjarar, C2 og hlerunartæki eru öll tengd saman, þannig að rekstraraðilar eru ekki að stjórna aðskildum kerfum í sitthvoru lagi. Þessi samþætting er lykilatriði því árásir með drónum geta átt sér stað á sekúndum, og gefa engan tíma til að samræma handvirkt radar-eftirlit við aðskilda truflara eða byssu. NATO-ríki eru einnig að færa sig yfir í netbundin C-UAS kerfi sem tengjast núverandi loftvarnarkerfum. Nýlega tilkynnt NATO-frumkvæði, Eastern Sentry, beinist að því að tengja saman skynjara víðs vegar um Austur-Evrópu til að greina betur rússneska dróna og deila skotmörkugögnum í rauntíma breakingdefense.com breakingdefense.com.

Blönduð kerfi ná einnig til færra eininga. Til dæmis hefur norska fyrirtækið Kongsberg þróað „Cortex Typhon“ C-UAS pakka sem hægt er að festa á brynvarin ökutæki. Hann sameinar fjarstýrða vopnastöð (fyrir skotvopn) með rafrænu hernaðarkerfi og bardagastjórnunarhugbúnaði fyrirtækisins, sem gerir hvaða ökutæki sem er að farandi gagn-ódróna hnút c4isrnet.com c4isrnet.com. Ástralska EOS Slinger, sem nýlega var afhent til Úkraínu, er annað blandað kerfi á vörubíl: það notar 30 mm fallbyssu sem skýtur snjöllum sprengjuskotum og getur sjálfvirkt elt dróna í meira en 800 m fjarlægð c4isrnet.com c4isrnet.com. Slingerinn má setja á brynvarða flutningabíla eða MRAP og kostar um 1,5 milljónir dollara stykkið c4isrnet.com c4isrnet.com, sem gefur úthafsher sveitum tafarlausa eldkraft gegn drónum án þess að þurfa sérstök loftvarnarökutæki. Á svipaðan hátt er breska MSI Terrahawk Paladin, einnig notað í Úkraínu, fjarstýrður 30 mm fallbyssuturn sem getur tengst við mörg önnur VSHORAD kerfi til að verja svæði í samvinnu c4isrnet.com c4isrnet.com. Hver Paladin skýtur nálgunarhettuskotum og nær yfir 3 km radíus c4isrnet.com.

Fegurð þessara kerfa felst í sveigjanleika. Þegar drónaógnir þróast – til dæmis verða drónar hraðari, eða byrja að koma á nóttunni í hópum – er hægt að uppfæra lagskipt kerfi í samræmi við það (bæta við leysimodúl, bæta ratsjá o.s.frv.). Þau ráða einnig við blandaðar ógnir: margar herdeildir vilja C-UAS kerfi sem geta einnig aðstoðað gegn eldflaugum, stórskotaliði eða jafnvel flugskeytum. Til dæmis er Skynex frá Rheinmetall ekki bundið við dróna; byssur þess geta einnig skemmt innfljúgandi eldflaugar og kerfið getur tengst stærra loftvarnarneti rheinmetall.com. Stefna er skýr: frekar en einstakar drónavarnir vilja herir „fjölnota“ varnir sem styrkja heildarloftvarnir á stuttum drægni með sterka áherslu á drónaógn. Nýlegur samningur Katar um 10 FS-LIDS kerfi undirstrikar þessa þróun – hann „endurspeglar víðtækari þróun… í átt að lagskiptum kerfum frekar en stökum punktvörnum“, sem viðurkennir fjölbreytileika drónaógna (mismunandi stærðir, hraði, stjórnunaraðferðir) og þörfina fyrir samþætta nálgun defense-update.com defense-update.com.

Alþjóðlegir aðilar og helstu kerfi

Skoðum helstu drónavarnir lykilríkja og bandalaga, og hvernig þær bera saman:

• Bandaríkin: Bandaríkin hafa líklega fjölbreyttasta C-UAS safnið, í ljósi mikilla fjárfestinga varnarmálaráðuneytisins í bæði skotvopna- og orkuvopnalausnum. Herinn, sem leiðir þróun sameiginlegra C-UAS kerfa, hefur þrengt val sitt að fáum „besti í flokki“ kerfum eftir strangar prófanir. Fyrir fasta staði (herstöðvar, flugvelli) er FS-LIDS (sjá nánar að ofan) hornsteinninn, sem sameinar Ku-banda ratsjá Raytheon og Coyote hlerunardróna við FB-100 Bravo (áður XMQ-58) dróna Northrop Grumman til eftirlits defense-update.com. Til að verja einingar á hreyfingu er herinn að taka í notkun M-SHORAD Stryker – sumir vopnaðir 50 kW leysi, aðrir með blöndu af Stinger eldflaugum og 30 mm byssum – til að fylgja herdeildum og skjóta niður eftirlitsdróna eða sprengjur sem ógna fremstu línum. Sjávarherinn, eins og áður hefur komið fram, notar litla MADIS truflara á JLTV ökutækjum til drónavarna á ferðinni (frægt er þegar MADIS á USS Boxer skaut niður írönskum dróna árið 2019 með rafrænum árásum). Flugherinn, sem hefur áhyggjur af vörn flugvalla, hefur prófað HPM eins og THOR og nýrra kerfi sem kallast Mjölnir, ætlað til að lama drónahópa sem nálgast flugbrautir. Og hjá öllum herdeildum er mikil áhersla á greiningu og stjórn/eftirlit – t.d. er sameiginleg C-sUAS skrifstofa varnarmálaráðuneytisins (JCO) að samþætta öll þessi kerfi í sameiginlegt rekstrarumhverfi svo hægt sé að verja herstöð eða borg með mörgum C-UAS einingum sem deila skynjurum og markmiðsgögnum.

Það sem vekur athygli er að bandarísk hernaðarkenning færist í auknum mæli í átt að ókinetískum aðgerðum fyrst. Eins og segir í skýrslu Heritage Foundation þarf Bandaríkjaher að innleiða „stigstærðar, hagkvæmar“ drónavarnir og gera þjálfun kerfisbundna til að nota þær rétt defensenews.com. Nýja átak varnarmálaráðuneytisins, „Replicator 2“ (kynnt árið 2025), miðar sérstaklega að því að hraða innleiðingu drónavarna á bandarískum herstöðvum, með áherslu á lágmarks aukatjón frá hlerunarbúnaði sem má nota innanlands defenseone.com. Í reynd þýðir þetta meiri prófanir á t.d. netfangarakerfum eða drónum sem geta rekist á óvinadróna, auk betri skynjara sem geta greint á milli dróna og fugla til að forðast falsviðvaranir. Beiðni Defense Innovation Unit árið 2025 lagði áherslu á lausnir sem „má nota án þess að skaða nærliggjandi svæði“, sem endurspeglar þörfina fyrir öruggar C-UAS varnir á bandarískri grundu defenseone.com. Með því að varnarmálaráðuneytið setur um 10 milljarða dollara í drónavarnir á fjárlögum 2024 defenseone.com, má búast við hröðum framförum – sérstaklega í gervigreindarstyrktri greiningu, sem embættismenn eins og DIU-stjórinn Doug Beck telja lykilatriði fyrir hraðari og nákvæmari skynjun á smáum drónum defenseone.com defenseone.com. Í stuttu máli er bandaríska nálgunin yfirgripsmikil: ráðast á drónana með leiserum eða örbylgjum ef það er í boði, skjóta þá niður með hlerunarbúnaði ef þarf, en umfram allt greina og taka ákvörðun hratt með samtengdu neti svo hægt sé að nota ódýrustu, öruggustu aðferðina fyrir hvert skotmark.

• Rússland: Rússland gekk inn í drónaöldina nokkuð á eftir í sérhæfðum C-UAS búnaði, en stríðið í Úkraínu hefur þvingað fram hraða aðlögun. Hefðbundið hefur Rússland treyst á lagaskipta loftvarnir sínar (frá langdrægum S-400 til skammdrægari Pantsir og Tunguska byssu-eldflaugakerfa) til að takast einnig á við dróna. Þetta virkaði gegn stærri UAV-tækjum en reyndist óskilvirkt og stundum árangurslaust gegn sveimum af örsmáum fjórskiptum drónum og FPV (first-person view) kamikaze-drónum. Þess vegna hefur Rússland komið fyrir ýmsum EW kerfum í Úkraínu. Þau fela í sér vörubílamontaða Krasukha-4 (sem getur truflað gagnatengingar eftirlitsdróna á löngum vegalengdum) og minni kerfi eins og Silok og Stupor. Stupor er færanlegt rússneskt and-dróna byssukerfi sem var kynnt árið 2022 – í raun svar Rússa við vestrænu DroneDefender eða Skywiper, hannað til að trufla stjórnun dróna innan 2 km sjónlínu. Fréttir frá víglínu gefa til kynna að rússneskir hermenn noti virkan slíka truflara til að bregðast við úkraínskum eftirlitsdrónum og bandarískum Switchblade sveimskotfærum. Önnur sérkennileg rússnesk nálgun: að setja haglabyssur eða margar riffla á fjarstýrða turna til að skjóta á dróna í návígi sandboxx.us. Ein rússnesk eining bjó jafnvel til fimm-AK-74 riffla uppsetningu sem var skotið samtímis sem „and-dróna haglabyssa,“ þó það hafi líklega verið takmarkaðs notagildi rferl.org.

Rússland er einnig að kanna leiser og HPM leiðir – í maí 2022 fullyrtu rússneskir embættismenn að leiser-vopn að nafni Zadira hefði verið prófað til að brenna úkraínsk dróna í 5 km fjarlægð, þó engar sannanir hafi verið lagðar fram scmp.com. Á áþreifanlegri hátt árið 2025 sýndu rússneskir fjölmiðlar myndefni af kínverska Silent Hunter leiserkerfinu í notkun með rússneskum hersveitum wesodonnell.medium.com. Silent Hunter (30–100 kW) sást að sögn „læsa á og eyða úkraínskum UAV“ í næstum mílu fjarlægð wesodonnell.medium.com wesodonnell.medium.com. Ef þetta er rétt, bendir það til að Rússland hafi keypt nokkra af þessum háþróuðu kínversku leiserum til að verja mikilvæg svæði, þar sem innlend leiserverkefni þeirra eru ekki komin á það stig. Í rafrænum hernaði hefur Rússland þróað aerosól- og reykkerfi til að vinna gegn drónum – í raun að búa til reykjarský til að hindra úkraínskum drónaaðilum og sjónstýrðum vopnum sýn rferl.org. Þessi lágteknilausn hefur verið notuð á áhrifaríkan hátt til að skýla skriðdrekasveitum eða vopnageymslum fyrir augum dróna.

Yfir heildina hefur anddrónastefna Rússa í Úkraínu byggst mikið á truflunum og hefðbundnum loftvörnum, með misjöfnum árangri. Þeim hefur tekist að draga úr sumum drónaaðgerðum Úkraínumanna – til dæmis með því að nota Pole-21 rafrænt truflunarkerfi í kringum Moskvu til að fella nokkra úkraínksa langdræga dróna með GPS-svikum. En gríðarlegt magn lítilla UAV á víglínunni (sumar áætlanir segja 600+ njósnadrónaflug á dag) gerir það ómögulegt að hrekja allt. Rússneskir álitsgjafar hafa harmað skort á sambærilegu kerfi við Iron Dome Ísraels fyrir dróna og bent á að það sé óraunhæft að skjóta dýrum eldflaugum. Þessi vitund er líklega að ýta undir auknar fjárfestingar rússneska hersins í hagkvæmari kerfum – eins og sést á áhuga þeirra á kínverskum leiserbúnaði og hraðri frumgerðasmíði á óvenjulegum lausnum eins og anddrónabuggíum með handsprengjuvopnum rferl.org. Við getum búist við að Rússar þrói áfram blöndu af öflugum raftruflunum á stefnumarkandi svæðum og punktvörn með byssum/leiserum við lykilinnviði. Ef rússneskur varnariðnaður getur afritað eða eignast háþróaða tækni, gætum við séð innlend HPM-vopn eða öflugri leiserstöðvar við mikilvæg skotmörk (eins og kjarnorkuver eða stjórnstöðvar) á næstu árum.

• Kína: Kína, sem er bæði leiðandi framleiðandi dróna og stór hernaðarveldi, hefur verið að þróa heila flóru af C-UAS kerfum – oft kynnt á vopnasýningum og sjást í auknum mæli í öðrum löndum. Einn af helstu eiginleikum er kínverski “Silent Hunter” trefjalaservopn, 30 kW flokk vörubílamonterað leysivarnarkerfi militarydrones.org.cn. Upphaflega þróað af Poly Technologies sem Low-Altitude Laser Defense System (LASS), getur Silent Hunter samkvæmt heimildum brennt í gegnum 5 mm stál í 800 m fjarlægð og gert litla dróna óvirka í nokkurra kílómetra fjarlægð militarydrones.org.cn. Það getur einnig tengt saman mörg leysibifreiðar til að verja stærri svæði scmp.com. Silent Hunter hefur verið sýnt á alþjóðavettvangi – einkum var það selt til Sádi-Arabíu, sem prófaði það gegn drónum Húta. (Sádneskir yfirmenn bentu þó á að ekki hafi allir drónar verið stöðvaðir af Silent Hunter; margir voru enn felldir með hefðbundnum aðferðum, sem undirstrikar þörfina fyrir marglaga nálgun defence-blog.com.) Sú staðreynd að Rússland notar nú Silent Hunter í Úkraínu undirstrikar þroska þess. Kína hefur einnig sýnt nýrra færanlegt leysivopn sem kallast LW-30, líklega þróun á Silent Hunter með bættri afköstum, á varnarsýningum scmp.com.

Fyrir utan leysivopn notar Kína hefðbundna loftvarnir og rafræna hernaðartækni (EW) til drónaveiða. Alþýðuher Kína (PLA) hefur drónastillandi tækni eins og DDS (Drone Defense System) línuna, sem getur truflað margar UAV tíðnir, og vörubílamonteruð kerfi eins og NJ-6 sem samþætta ratsjár, EO og truflun. Talið er að Kína hafi notað slíka tækni til að tryggja öryggi viðburða (t.d. með því að trufla villta dróna í kringum hernaðar skrúðgöngur). Loftvarnir PLA til skamms tíma – eins og Type 95 SPAA eða HQ-17 eldflaugar – hafa verið uppfærðar með hugbúnaði til að rekja og ráðast á dróna. Það eru einnig “mjúk dráp” vörur eins og AeroScope frá DJI (uppgötvunarkerfi fyrir áhugamannadróna) sem líklega eiga sér hernaðarlega hliðstæðu til að finna stjórnmerki dróna.

Áhugaverð hlið er nálgun Kína á útflutning. Sem einn stærsti drónaútflutningsaðili heims markaðssetur Kína einnig mótdróna-kerfi til viðskiptavina um allan heim, oft sem hluta af öryggispökkum. Til dæmis selja kínversk fyrirtæki „drónastillivopn“ (Drone Jammer) byssur í verslunum, og árið 2023 var kínverskt kerfi að sögn afhent Marokkó til að bregðast við drónum frá Alsír. Þessi víðtæka dreifing gæti veitt Kína áhrif á að setja staðla eða safna gögnum um notkun C-UAS á heimsvísu. Innanlands, með auknum fjölda UAV-innrása nálægt landamærum sínum (eins og drónar sem sjást nálægt yfirráðasvæði Taívan), hefur Kína stofnað drónastillivopna sveitir og er að prófa gervigreindar-drónavöktunarkerfi. Þau hafa jafnvel komið fyrir öflugum „dazzlers“ (orkulágum leysum) á sumum herskipum til að fæla frá dróna og flugvélar bandaríska sjóhersins.

Í stuttu máli er mótdróna-úrval Kína yfirgripsmikið: leysar fyrir háþróaða vörn (og virðingu), rafeindabúnaður fyrir víðtæka svæðislokun, og góðu gömlu byssur/eldflaugar sem varaafl. Peking er jafn áhugasamt um að bregðast við drónaógninni og það er um að nýta dróna, sérstaklega þar sem drónasveitir gætu verið notaðar gegn umfangsmikilli innviði Kína í átökum. Við getum búist við að Kína haldi áfram að nýsköpun, mögulega kynni innlent örbylgjuvopn bráðlega eða samþætti drónavarnir í ný herskip og skriðdreka.

• Ísrael: Her Ísraelski herinn hefur staðið frammi fyrir drónaógninni í áratugi (allt frá írönskum UAV-tækjum Hezbollah til heimagerðra dróna vígamanna á Gasa), og ísraelskur iðnaður hefur í samræmi við það verið í fararbroddi í nýsköpun á sviði C-UAS. Við höfum þegar fjallað um árangur Ísraels með Iron Beam leysigeisla og Drone Dome kerfin. Að auki notar Ísrael ýmsar “hard kill” aðferðir. Hið fræga Iron Dome eldflaugavarnarkerfi, sem var hannað fyrir eldflaugar, hefur einnig skotið niður dróna – til dæmis, í átökunum á Gasa 2021, skutu Iron Dome einingar niður marga dróna frá Hamas (þó það sé ekki hagkvæmt að nota $50.000 Tamir eldflaug á $5.000 dróna). Fyrir ódýrari varnir með skotvopnum hefur Ísrael þróað “Drone Guard” í samstarfi við Rafael og IAI – sem getur beint bæði truflunum og vélbyssum að skotmarki. Á lægra sviði hafa ísraelsk fyrirtæki eins og Smart Shooter búið til SMASH snjall sjónauka, gervigreindardrifinn riffilsjónauka sem gerir hermönnum kleift að skjóta niður dróna með venjulegum riffli með því að tímasetja skotið fullkomlega c4isrnet.com c4isrnet.com. Úkraína hefur fengið nokkra af þessum SMASH sjónaukum, sem gerir fótgönguliðum kleift að skjóta niður fjórskauta dróna með árásarriffli með tölvustuddri miðun c4isrnet.com c4isrnet.com. Þetta endurspeglar hagnýta hugsunarhátt Ísraels: að gefa hverjum hermanni tækifæri til að eyða dróna ef þörf krefur. Reyndar stofnaði Ísrael sérstaka anti-drone unit (946. loftvarnabataljónina) sem rekur kerfi eins og Drone Dome og leysigeisla, en vinnur einnig með fótgönguliðum og rafeindadeildum að fjölþættri vörn timesofisrael.com timesofisrael.com.

Einstakt ísraelskt kerfi er „Sky Sonic“, í þróun hjá Rafael – í grundvallaratriðum eldflaug gegn drónum sem er hönnuð til að vera mjög ódýr og notuð í lotum. Sagt er að Ísrael hafi einnig notað netárásir til yfirtöku á drónum í ákveðnum tilvikum (þó upplýsingar séu trúnaðarmál). Í strategískum skilningi lítur Ísrael á drónavarnir sem hluta af „fjöllaga loftvarnarkerfi“ sem inniheldur einnig Iron Dome (fyrir eldflaugar/skotfæri), David’s Sling (fyrir flugskeyti), Arrow (fyrir langdrægar eldflaugar) o.s.frv. Leiservopn eins og Iron Beam myndu mynda nýja lægstu lagið sem takast á við dróna og sprengjuskot með afar hagkvæmum hætti newsweek.com. Með sína bardagareynslu er Ísrael nú að flytja út C-UAS þekkingu: Aserbaídsjan notaði að sögn ísraelska drónastillara gegn armenskum UAV í Nagorno-Karabakh, og lönd frá Indlandi til Bretlands eru annaðhvort að kaupa eða þróa með Ísrael drónavarnir. Það segir sitt að ísraelskir embættismenn eins og Yuval Steinitz, stjórnarformaður Rafael, auglýsa Ísrael opinberlega sem „fyrsta land í heimi“ til að gera öflugar leysivarnir að veruleika newsweek.com – stoltar staðreyndir sem líklega munu leiða til útflutnings þegar Iron Beam verður að fullu tekið í notkun.

• NATO/Evrópa: Margir NATO-aðilar eru með öflugar drónavarnir, ýmist sjálfir eða í samstarfi. Bretland, eins og lýst var, prófaði með góðum árangri bæði leysir (Dragonfire verkefnið) og Thales RFDEW örbylgjuvopnið defense-update.com defense-update.com. Þeir hafa einnig tekið í notkun bráðabirgðakerfi; breski herinn keypti nokkrar AUDS (Anti-UAV Defence System) einingar – samsetningu ratsjár, EO myndavélar og stefnuþráðlauss truflara – sem voru sendar til Íraks og Sýrlands til að verjast ISIS drónum fyrir nokkrum árum. Frakkland hefur fjárfest í HELMA-P, 2 kW leysisýnikerfi sem skaut niður dróna í prófunum, og er nú að stækka í 100 kW flokks taktískan leysi fyrir herinn fyrir 2025-2026. Þýskaland, fyrir utan Skynex, hefur lagt áherslu á Laser Weapons Demonstrator með Rheinmetall sem árið 2022 skaut niður dróna yfir Eystrasalti í tilraunum. Þeir ætla að setja leysi á F124 freigátur sjóhersins fyrir dróna- og smábátavarnir. Minni NATO-ríki hafa líka verið skapandi: Spánn notar rafmagns-ernir (kerfi sem heitir AP-3) til að draga úr drónavá í fangelsum, á meðan Holland þjálfaði erni til að fanga dróna (þó það verkefni hafi verið lagt niður vegna óútreiknanlegrar hegðunar fuglanna). Á alvarlegri nótum voru Hollendingar og Frakkar meðal þeirra fyrstu til að taka upp sérhæfðar drónabyssur fyrir lögreglu og hryðjuverkaeyðingarsveitir eftir að óviðkomandi drónar trufluðu stórar flugstöðvar (t.d. Gatwick í Bretlandi, desember 2018). Þessi atvik urðu til þess að evrópsk öryggisyfirvöld byrjuðu að safna C-UAS búnaði fyrir viðburði og mikilvæga staði.

NATO sem bandalag hefur C-UAS vinnuhóp sem tryggir samhæfni og upplýsingamiðlun. Þeir hafa fylgst náið með drónum í stríðinu milli Rússlands og Úkraínu til að draga lærdóma. Ein rannsókn NATO benti á að „litlir, hægir, lágt fljúgandi drónar“ falli í bil á milli hefðbundinnar loftvarnar og öryggis á jörðu; því séu samþættar lausnir nauðsynlegar. Þetta sést í því hvernig NATO-ríki hafa hratt sent Úkraínu ýmis mótdróna-tæki: allt frá Gepard loftvarnartönkum (Þýskaland) til Mjölner truflara (Noregur) og SkyWiper byssum gegn drónum (Litháen), auk nýrra kerfa eins og CORTEX Typhon RWS (Noregur/Bretland) og Mykolaiv ökutækjagrundaðra hlerunarkerfa (Austur-Evrópa). Þetta er ekki aðeins til að hjálpa Úkraínu heldur einnig til að prófa þessi kerfi í bardaga. Vesturlandastjórnvöld viðurkenna að Úkraína hafi orðið tilraunavettvangur fyrir mótdróna-hernað, þar sem birgjar NATO eru spenntir að sjá hvernig búnaður þeirra reynist c4isrnet.com. Þessi endurgjöf hraðar þróun innan herja NATO.

• Aðrir (Tyrkland, Indland o.fl.): Tyrkland hefur orðið stórveldi í drónagerð (með TB2 Bayraktar og fleiri) og hefur í samræmi við það þróað mótdróna-kerfi. Aselsan þróaði IHASAVAR truflarann og ALKA DEW. ALKA er orkuvopnakerfi sem sameinar 50 kW leysir og rafsegultruflara; Tyrkland hefur að sögn beitt ALKA í Líbíu þar sem það á að hafa eyðilagt nokkra smádróna sem notaðir voru af staðbundnum vígasveitum. Vegna öryggisáhyggja Tyrklands (sem stendur frammi fyrir drónaógn frá Sýrlandslandamærum og innlendum uppreisnarmönnum) hefur áherslan verið á færanlega truflarabíla og að tengja C-UAS við marglaga loftvarnarkerfið sitt, „Kalkan“. Indland er á sama tíma að ná í skottið: árið 2021 prófaði DRDO, varnarrannsóknarstofnun Indlands, með góðum árangri leysir á bíl sem skaut niður dróna í um 1 km fjarlægð, og tilkynnti áætlun um 100 kW „Durga II“ leysivopn fyrir 2027 scmp.com scmp.com. Indversk fyrirtæki framleiða einnig truflarabyssur (notaðar til að verja viðburði eins og lýðveldisdaginn) og þróa mótdróna „SkyStriker“ dróna. Með nýlegum drónaárásum á IAF-herstöð í Jammu og spennu vegna dróna við Kína-landamærin, hraðar Indland þessum verkefnum. Jafnvel smærri þjóðir eru að eignast C-UAS: t.d. eru bandamenn Úkraínu eins og Litháen og Pólland með innlend sprotafyrirtæki sem framleiða drónaradar og truflara; ríki í Miðausturlöndum eins og Sameinuðu arabísku furstadæmin og Sádi-Arabía hafa keypt bæði vestræn og kínversk mótdróna-kerfi til að verja olíusvæði og flugvelli.

Í grundvallaratriðum er ekkert land að sitja auðum höndum. Útbreiðsla dróna hefur tryggt að þróun mótvægisaðgerða er nú orðin fastur liður í hernaðarlegri áætlunargerð. Og þetta er sífellt þróastandi keppni – þegar önnur hliðin bætir dróna sína (falin flugskrokk, sjálfvirk leiðsögn, meiri hraði), bregst hin við með næmari skynjurum, gervigreindar skotmarksgreiningu eða nýjum vopnum eins og hraðari leysigeislum. Við erum komin inn á tímabil dróna-mótdróna samkeppni ekki ósvipað og mæli-mótmæli lotur ratsjár gegn gagnratsjá eða brynvörnum gegn skriðdrekavopnum á fyrri tímum defense-update.com.

Frammistaða á vígvellinum og lærdómar

Nýleg átök hafa veitt gnægð raunverulegra gagna um hvað virkar gegn drónum – og hverjar áskoranirnar eru enn. Í stríðinu í Úkraínu hafa bæði Rússar og Úkraínumenn beitt fjölbreyttum mótdrónaaðferðum, allt frá hátæknilausnum til bráðabirgðalausna. Úkraína, sem hefur að mestu verið í vörn gegn rússneskum drónaárásum, hefur samþætt vestræn C-UAS kerfi með ótrúlegum hraða. Til dæmis, innan nokkurra mánaða frá afhendingu, settu úkraínskir hermenn upp þýsku Skynex byssurnar til að skjóta niður íranska Shahed dróna sem réðust á borgir newsweek.com newsweek.com. Myndband frá varnarkerfi Kænugarðs sýndi jafnvel Skynex elta og eyða drónum að næturlagi, þar sem sprengikúlur lýstu upp himininn – skýr staðfesting á virkni kerfisins. Á sama hátt hefur hinn gamalgróni Gepard 35 mm flakpanzer að sögn náð háu hlutfalli niðurskotinna dróna (sumar heimildir gefa Gepard-byssum yfir 300 drónadráp), og verndað mikilvæga innviði eins og raforkuver. Á rafræna sviðinu hefur Úkraína notað truflarabyssur í miklum mæli og bjargað þannig mörgum einingum frá því að verða numdar eða skotmark rússneskra Orlan-10 UAV. Einn hermannanna í fremstu víglínu sagði að lífið í skotgröfunum fyrir og eftir að þeir fengu færanlega truflara væri „nótt og dagur“ – áður upplifðu þeir sig stöðugt elta af drónum, en truflararnir gáfu þeim raunverulegt tækifæri til að fela sig eða fella þessar ógnir.

Úkraína lærði þó einnig að engin ein mótvægisaðgerð er óbrigðul. Rússneskar Lancet sveimskotflaugar, til dæmis, koma oft í brattri stungu með forstillta myndavél, sem gerir síðbúna truflun lítt gagnlega. Til að bregðast við Lancet hafa Úkraínumenn notað reykvél til að hylja skotmörk og jafnvel rafræna gervimark til að rugla einfaldri eltingu Lancet. Gegn Shahed, þegar skotfærum var ábótavant, gripu Úkraínumenn til handvopna og vélbyssa í örvæntingu, með takmörkuðum árangri (þess vegna kapphlaupið við að fá fleiri Gepard og kerfi eins og Slinger og Paladin). Úkraínskt hugvit kom einnig í ljós: þeir þróuðu sína eigin „Drone Catcher“ UAV og smíðuðu netakastara á dróna til að fanga rússneska fjórskauta í flugi rferl.org. Slík sköpunargleði sprettur af nauðsyn og sýnir að jafnvel neytendatækni (eins og kappakstursdróni með neti) getur gegnt hlutverki í C-UAS.

Fyrir Rússland hefur stríðið bæði sýnt möguleika og takmörk andsvefjuviðbragða þeirra. Rússneskar herstöðvar á Krímskaga og á baklínusvæðum hafa orðið fyrir árásum úkraínskra dróna, sem stundum hafa komist í gegnum marglaga rússneskar varnir. Samt sem áður hafa samþætt loftvarnarkerfi Rússa skotið niður fjölda úkraínskra dróna – sérstaklega stærri eins og TB2 eða Tu-141 könnunardróna frá Sovéttímanum. Pantsir-S1 kerfið hefur orðið að aðalvinnuhestinum, og er talið hafa grandað mörgum meðalstórum og smáum drónum (það hjálpar að Pantsir sameinar bæði hröð skotvopn og ratsjárstýrðar eldflaugar, sem gerir það fjölhæft). Til eru skjalfest dæmi þar sem sjálfvirkur byssuturn Pantsir sveiflaðist hratt og skaut Mugin-5 heimagerðan dróna úr loftinu. Á rafræna vígstöðvunum hafa rússneskar einingar eins og Borisoglebsk-2 og Leer-3 virkt truflað stjórnartíðni úkraínskra dróna, og stundum jafnvel hlerað myndstrauma til að finna staðsetningu úkraínskra stjórnenda. Í sumum orrustum kvörtuðu úkraínsk drónateymi yfir því að myndstraumar slitnuðu eða drónar féllu úr lofti vegna öflugrar rússneskrar raftruflunar – merki um að þegar kerfi eins og Krasukha eða Polye-21 eru innan seilingar geta þau verið árangursrík. Samt sýnir stöðug nærvera úkraínskra dróna að varnir Rússa eru ekki órofa.

Helstu lærdomar sem dregnir hafa verið af Úkraínu (og endurómaðir í Sýrlandi, Írak og Nagorno-Karabakh) eru:

• Að greina er hálfur sigurinn: Það er sársaukafullt augljóst að ef þú getur ekki séð drónann, geturðu ekki stöðvað hann. Margar fyrstu misheppnaðar tilraunir til að stöðva drónaárásir má rekja til ónógrar ratsjárþekju eða rangrar auðkenningar. Nú nota báðir aðilar í Úkraínu marglaga greiningu: fjöláttunar ratsjár (þar sem hún er til staðar), hljóðþríhyrning (fyrir suðandi mótora) og net áhorfenda. Bandaríski herinn leggur einnig áherslu á að bæta skynjun – t.d. með tilraunum með „nýja hljóðtækni, ódýrari færanlegar ratsjár, nýta 5G net og gervigreindarsamruna“ til að greina smádróna hraðar defenseone.com defenseone.com. Árangursrík greining gefur dýrmætar sekúndur til truflunar eða skothríðs. Á hinn bóginn nýta drónar sem eru hannaðir með lítilli ratsjármynd eða hljóðlausum rafmótorum sér þessi greiningargöt.
• Viðbragðstími og sjálfvirkni: Drónar hreyfast hratt og birtast oft með litlum fyrirvara (skjótast upp fyrir hæð eða koma fram úr felum). Drápskeðjan – frá uppgötvun til ákvörðunar og aðgerða – þarf að vera ofurhröð, oft innan örfárra sekúndna þegar ógnin er nálægt. Þetta hefur leitt til fjárfestinga í sjálfvirkri skotmarkagreiningu og jafnvel sjálfstæðum gagnráðstöfunum. Til dæmis virkjar Smart Shooter SMASH sjónaukinn riffilinn sjálfkrafa á besta augnabliki til að hitta dróna c4isrnet.com c4isrnet.com, því ólíklegt er að manneskja nái að miða handvirkt á örlítinn fljúgandi dróna og hitta. Á sama hátt geta kerfi eins og Skynex og Terrahawk starfað í hálfsjálfvirkum ham, þar sem tölvan fylgist með drónum og getur jafnvel skotið með samþykki stjórnanda eða eftir fyrirfram skilgreindum viðmiðum. Án mikillar sjálfvirkni eiga varnarmenn á hættu að verða yfirbugaðir – ímyndaðu þér tugi kamikaze-dróna steypast á sama tíma; manneskja getur ekki handvirkt raðað upp 12 skotmörkum á mínútu, en gervigreindarkerfi gæti hugsanlega gert það.
• Kostnaður á móti ávinningi: Kostnaðarhlutfallsvandinn er raunverulegur og áhyggjuefni. Í mörgum skjalfestum tilvikum hafa varnarmenn eytt mun meiri verðmætum í skotfæri en drónarnir sem þeir eyðilögðu voru virði. Sádi-Arabía sem skýtur mörgum Patriot-eldflaugum (á um $3 milljónir hver) til að stöðva ódýra dróna er klassískt dæmi. Allir nefna þetta nú sem ósjálfbært. Innleiðing leysigeisla í Ísrael beinist beint að því að snúa þessari efnahagslegu mynd við: í stað þess að nota $40k Iron Dome eldflaugar, er notaður $2 rafmagns leysiskot newsweek.com newsweek.com. Í Úkraínu er Gepard sem skýtur $60 skoti til að eyða $20k Shahed hagstætt hlutfall; Buk-eldflaug á $500k er það ekki. Lærdómurinn er því að útbúa heri með stigvaxandi viðbrögðum – nota ódýrasta viðeigandi aðferð sem völ er á. Truflarar (nánast ókeypis í notkun) eru fyrsta val ef aðstæður leyfa. Ef ekki, eru byssur (nokkur hundruð dollara fyrir hvert skot) næst. Eldflaugar eru síðasta úrræði gegn drónum, helst aðeins notaðar gegn stærri UAS eða þegar ekkert annað nær til marksins. Þessi nálgun mótar nú innkaup: fleiri herir kaupa drónabyssur og nett CIWS, og halda loftvarnareldflaugum fyrir stærri ógnir.
• Áhyggjur um aukatjón: Notkun hreyfivopna gegn drónum getur sjálf skapað hættu. Í þéttbýli getur það að sprengja dróna sent brak yfir óbreytta borgara, eða skot sem fara framhjá geta lent á óæskilegum skotmörkum. Þetta kom í ljós þegar loftvarnir Úkraínu reyndu að skjóta niður dróna yfir Kænugarði og sum brot ollu tjóni á jörðu niðri. Þetta er val – að leyfa drónanum að ná skotmarki sínu eða taka áhættu á aukatjóni við að skjóta hann niður. Herir NATO, sem eru meðvitaðir um að starfa á bandalagslandi, leggja áherslu á lág-aukaskaða hlerunartæki (þess vegna áhugi á netfangelsi og RF-truflun þar sem það er mögulegt) defenseone.com defenseone.com. Þetta er líka ástæða þess að nákvæm rekning er nauðsynleg: til að geta mögulega hlerað dróna í meiri hæð eða á öruggum svæðum ef sprengiefni eru notuð. Áherslan á „óhreyfanlegar“ lausnir fyrir innlenda vörn tengist greinilega þessum öryggisáhyggjum.
• Sálfræðileg og hernaðarleg áhrif: Drónar hafa sálfræðileg áhrif – stöðugur suð getur þreytt bæði hermenn og óbreytta borgara (og hafa fengið viðurnefni eins og „sláttuvélin“ fyrir íranska dróna vegna hljóðsins). Árangursrík drónavörn hefur því einnig áhrif á士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士士

  Mikilvægur þáttur í mati á drónavarnarkerfum er kostnaður og auðveld uppsetning. Ekki hafa allar hersveitir djúpa vasa eða getu til að nota framandi tækni við erfiðar aðstæður á víglínu. Berum saman valkostina út frá þessu hagnýta sjónarhorni:

  • Færanleg kerfi vs. föst: Handföst eða axlarafiringarkerfi (truflarabyssur, MANPADS, jafnvel rifflar með snjallmiðum) eru tiltölulega ódýr (frá nokkrum þúsundum upp í tugi þúsunda dollara) og hægt að útdeila víða. Þau krefjast þjálfunar en ekki mikillar innviða. Ókosturinn er takmarkað drægni og verndarsvæði – sveit með truflara gæti varið sig, en ekki alla stöðina. Föst eða ökutækjamontuð kerfi (ratsjárstýrðar byssur, leysar á kerrum) ná yfir stærri svæði og hafa betri skynjara, en eru dýr (oft milljónir dollara hvert) og þurfa orku og viðhald. Þau eru venjulega sett upp á lykilstöðum (umhverfis herstöðvar, lofthelgi höfuðborga o.s.frv.). Það þarf því jafnvægi: fremstu hermenn munu líklega alltaf bera einhvers konar færanlegt C-UAS (eins og þeir bera ATGM gegn skriðdrekum), á meðan verðmætari staðir fá stóru járn varnirnar.
  • Rekstrarkostnaður: Við minntumst á kostnað við hverja skottilraun, en viðhald og mannafli skipta líka máli. Leysir gæti skotið fyrir $5 í rafmagni, en einingin sjálf gæti kostað $30 milljónir og þurft dísilrafstöð og kælikerfi – auk teymis tæknimanna. Á móti gæti einföld truflarabyssa kostað $10.000 og þurft rafhlöðuskipti, sem er lítið mál. Þjálfun venjulegs fótgönguliða í notkun truflara eða snjallmiðs er einföld, á meðan þjálfun á flóknu fjölskynjarakerfi er meiri. Hins vegar eru mörg nútímakerfi hönnuð með notendavænleika í huga (t.d. spjaldtölvuskjái, sjálfvirka greiningu). Breska RFDEW tilraunin lagði áherslu á að hún væri „rekstrarhæf af einum einstaklingi“ með fulla sjálfvirkni defense-update.com, sem ef rétt er, er sigur einfaldleikans fyrir svo háþróaða tækni. Almennt eru raftruflunarkerfi talin auðveldari í uppsetningu (þar sem þú þarft ekki að hafa áhyggjur af skotbökkum eða vistun skotfæra) – þú setur bara upp og sendir út. Kinetísk kerfi krefjast skotfæra, hreinsunar á biluðum skotum o.s.frv., en eru oft kunnuglegri hermönnum (byssa er byssa). Leysar og HPM þurfa öfluga orkugjafa: t.d. er bandaríska P-HEL á bretti með eigin orkueiningu sem þarf að fylla á, og leysar þurfa kælivökva (eins og kæliker eða vökva til að koma í veg fyrir ofhitnun). Þetta bætir við uppsetningarþörfina. Með tímanum er gert ráð fyrir að þetta verði fyrirferðarminna (fast-efnis leysar, betri rafhlöður o.s.frv.).
  • Umhverfisþættir: Sum kerfi henta betur í ákveðnu umhverfi. Leysar eiga erfitt uppdráttar í rigningu/reyk eins og áður hefur komið fram, svo í monsúnloftslagi eða rykugum orrustuvöllum gæti örbylgju- eða kinetísk lausn verið betri. Hátíðnitruflarar geta verið minna árangursríkir í þéttbýli með miklum hindrunum; þar gæti punktvörnardrónafangari virkað betur. Kalt veður getur haft áhrif á rafhlöðuendingu truflarabyssa. Hver her þarf að huga að sínum líklegu vígstöðvum: til dæmis treysta ríki við Persaflóa með heiðskíru lofti á leysar (eins og UAE sem prófar 100 kW leysi frá Rafael, eða Sádi-Arabía sem kaupir Silent Hunter), á meðan her sem býst við frumskógarhernaði gæti fjárfest meira í ódýrum haglabyssulausnum og raftruflun.
  • Pólitískur/lögfræðilegur einfaldleiki: Notkun ákveðinna mótvægisaðgerða innanlands getur lent í lagalegum vandamálum (t.d. í mörgum löndum mega aðeins ákveðnar stofnanir trufla radíóbylgjur vegna fjarskiptalaga). Notkun hertruflara í grennd við íbúðarsvæði gæti óvart truflað GPS eða WiFi, sem gæti valdið bakslagi. Á sama hátt er augljóslega hættulegt að skjóta byssum yfir borgum. Þannig snýst kostnaðarhagkvæmni ekki bara um peninga; hún snýst líka um hvað þú getur raunverulega beitt. Þetta er ein ástæðan fyrir áhuga á afmarkaðri áhrifum eins og netum eða drónum sem hremma (sem eru minni ógn við óbreytta borgara). Bandaríkin, til dæmis, gæta þess að allar C-UAS varnir innanlands samræmist reglum FAA og FCC – það er skrifræðislegt en mikilvægt atriði. Herir prófa því oft þessar lausnir á sérstöku svæði og vinna með borgaralegum yfirvöldum að undanþágum eða tæknilegum mótvægisaðgerðum (eins og stefnubundnum loftnetum sem takmarka truflun við mjóan keilu).
  • Stigvaxandi notkun: Auðveld dreifing þýðir líka hversu hratt og víða þú getur varið mörg svæði. Þjóð gæti átt efni á einu háþróuðu kerfi, en hvað með tugi bækistöðva? Hér koma opin kerfi og einingakerfi að gagni. Ef lausn er hægt að smíða úr tiltölulega algengum íhlutum (radar, staðlað RWS o.s.frv.), getur innlend iðnaður auðveldlega framleitt eða viðhaldið því. Bandaríkin ýta undir sameiginlegt C2 svo bandamenn geti blandað saman skynjurum/áhrifatólum á því neti, sem gæti lækkað samþættingarkostnað. Einnig er verið að nýta tækni úr almennum markaði til að lækka kostnað – t.d. með því að nota hitamyndavélar úr öryggisiðnaðinum eða aðlaga borgaralega drónavarnir fyrir hernotkun.

  Varðandi hreinar kostnaðartölur, spáir ein heimild að alþjóðlegur markaður fyrir drónavarnir vaxi úr um $2–3 milljörðum árið 2025 í yfir $12 milljarða árið 2030 fortunebusinessinsights.com, sem endurspeglar mikla útgjöld. En innan þess er kostnaðarhagkvæmni mæld með skiptahlutfalli: ef þú getur fellt $10k dróna með $1k eða minna í útgjöldum, ertu í góðri stöðu. Leisera og HPM lofa því, en þurfa mikla fjárfestingu í byrjun. Byssur og snjall skotfæri eru mitt á milli (kannski $100–$1000 á hverja niðurfellingu). Eldflaugar eru verstar fyrir litla dróna (tugir þúsunda á hverja niðurfellingu). Hið fullkomna er stigskipt viðbragð: reyna ódýra mjúka lausn fyrst (rafræna truflun), svo ódýra harða lausn (byssa), og aðeins nota dýra eldflaug ef nauðsyn krefur. Öll háþróuð C-UAS kerfi sem eru í þróun reyna í raun að framfylgja þessari doktrínu með tækni og sjálfvirkni.

  Niðurstaða og horfur

  Hernaðarlegar drónavarnir hafa þróast gríðarlega hratt á örfáum árum – af hreinni nauðsyn. Köttur-og-mús leikurinn milli dróna og mótvægisaðgerða mun líklega harðna. Við getum séð fyrir okkur dróna verða duldari, nota hljóðlátari drif eða radar-gleypandi efni til að forðast skynjara. Sveimárásir gætu orðið normið, þar sem tugir dróna samhæfa árásir á þann hátt að núverandi varnir ráða ekki við (til dæmis drónar sem koma úr öllum áttum eða sumir sem þykjast vera skotmörk á meðan aðrir sleppa í gegn). Til að bregðast við því þarf næsta kynslóð drónavarna enn meiri sjálfvirkni og hraðvirka úrvinnslu (hugsaðu þér gervigreind sem greinir skotmörk) og jafnvel mótsveima dróna – vinveittir drónasveimar sem hremma óvinadróna sjálfstætt í loftbardaga.

  Hvetjandi er að nýlegar raunverulegar notkunartilraunir sýna að þessi kerfi geta virkað. Frá og með 2025 höfum við séð leysigeisla skjóta niður dróna í bardaga, örbylgjur eyða drónasvörmum í tilraunum, og eldflaugar og byssur gegn drónum bjarga mannslífum á vígvellinum. Vopnakapphlaupið þýðir að herir mega ekki slaka á – fyrir hverja nýja vörn verður mótvægi rannsakað. Andstæðingar gætu styrkt dróna gegn truflunum, svo varnaraðilar gætu notað meiri beina orku til að eyða þeim líkamlega. Ef leysigeislar verða útbreiddir gætu drónasmiðir bætt við snúningsspeglum eða hlífðarhúðun til að gleypa geisla – sem gæti aftur kallað á öflugri leysigeisla eða samsetta leysigeisla+eldflaugaraðgerð (leysir til að eyðileggja skynjara, svo eldflaug til að klára verkið).

  Eitt er víst: ómönnuð kerfi eru komin til að vera, og því mun hver einasti her líta á mótvægi gegn drónum sem grunnkröfu í loftvörnum sínum framvegis. Við gætum brátt séð and-dróna einingar sem staðalbúnað á skriðdrekum, herskipum og jafnvel flugvélum (ímyndaðu þér framtíðar orrustuþotu með leysiturn í stéli til að skjóta niður árásardróna). Nú þegar eru fyrirtæki að leggja til að setja HPM-tæki á C-130 flutningaflugvélar til að fljúga yfir og óvirkja svörma fyrir neðan, eða nota skipbundna leysigeisla til að verja flotann gegn sprengjudrónum (hugmynd sem var staðfest þegar Laser Weapon System bandaríska sjóhersins skaut niður dróna í prófunum).

  Framtíðin gæti einnig falið í sér meiri alþjóðlega samvinnu á þessu sviði, þar sem ógnin er sameiginleg. NATO gæti þróað sameiginlegt and-dróna skjöld yfir Evrópu. Bandaríkin og Ísrael vinna nú þegar saman að beinni orku. Á hinn bóginn munu óopinberir aðilar einnig reyna að ná sér í mótvægi gegn drónum til að verja eigin dróna gegn truflunum frá öflugum herjum – óhugnanleg tilhugsun (ímyndaðu þér hryðjuverkamenn verja njósnadróna sína gegn truflunum okkar).

  Eins og er einbeita herir og leiðandi fyrirtæki sér að því að gera þessi kerfi áreiðanleg og notendavæn. Eins og einn stjórnandi hjá Raytheon benti á, eru færanleiki og samþætting lykilatriði – C-UAS sem hægt er að setja á hvaða farartæki sem er eða færa hratt er afar verðmætt breakingdefense.com. Yfirmenn á vettvangi vilja eitthvað sem þeir geta treyst á undir álagi, ekki vísindaverkefni. Skjót útsetning frumgerða á átakasvæðum hjálpar til við að betrumbæta þessa þætti hratt. Aðvörun aðmíráls Spedero um að „við værum ekki tilbúin að verja heimaland okkar nægilega [gegn drónum]“ defenseone.com undirstrikar að jafnvel þegar við byggjum upp getu, verða útsetning og viðbragðsgeta að fylgja eftir.

  Að lokum má segja að alþjóðlega átökin milli dróna og mótdróna-kerfa séu í fullum gangi. Tæknin hljómar eins og hún sé úr framtíðinni – leysigeislar, örbylgjur, rafrænar varnir – en hún er svo sannarlega til staðar í dag á víglínum og við viðkvæma staði um allan heim. Hver tegund kerfa hefur sína sérstöku kosti: kinetískir hlerar tryggja örugga eyðingu, EW-tól bjóða upp á örugga, endurnýtanlega niðurlagningu, leysigeislar/HPM lofa ódýrum og skjótum eldkrafti, og blönduð net tengja þetta allt saman fyrir hámarks árangur. Besta vörnin sameinar allt þetta. Eftir því sem drónaógnir verða flóknari, þróast varnirnar líka. Í þessum háspennu eltingarleik verða sigurvegararnir þeir sem nýsköpa hraðar og samþætta betur. Nú er kapphlaup hafið til að tryggja að varnarmenn himinsins séu alltaf einu skrefi á undan ómönnuðum innrásarherjum.
  

  Kerfi (Uppruni)	Greining	Mótvægisaðferð	Virkjanleg drægni	Rekstrarstaða
  FS-LIDS (BNA) – Faststöðulægra, hægari, smærri UAS samþætt niðurlagningarkerfi	Ku-band & TPQ-50 ratsjár; EO/IR myndavélar; C2 samþætting (FAAD) defense-update.com	Fjölþætt: RF truflari (ókinetískur); Coyote Block 2 hlerunardrónar (sprengjudrónar) defense-update.com	~10 km ratsjárgreining; 5+ km hlerun (Coyote)	Í notkun (2025) – 10 kerfi pöntuð af Katar; notað til varnar herstöðvum defense-update.com.
  Pantsir-S1 (Rússland) – SA-22 Greyhound	Tvíþætt ratsjá (leit & rekja); IR/TV sjónrænt miðunartæki	2×30 mm sjálfvirkar loftvarnabyssur; 12× stýrt eldflaugum (útvarps-/IR-stýrt)	Byssur: ~4 km; Eldflaugar: ~20 km hæð/12 km fjarlægð.	Í notkun – Víða notað; beitt í Sýrlandi, Úkraínu til að skjóta niður dróna (mörg skot, en dýrt fyrir hvert skot).
  Skynex (Þýskaland) – Rheinmetall stuttdrægt loftvarnarkerfi	X-band ratsjá (Oerlikon); óvirkir EO skynjarar; netvæddir hnútar newsweek.com	35 mm sjálfvirkar byssur sem skjóta AHEAD sprengikúlum (forritanleg loftsprengja) newsweek.com; Hægt að bæta við eldflaugum eða framtíðar leysum	4 km (byssudrægni)	Í notkun – 2 kerfi afhent Úkraínu (2023) newsweek.com; áhrifaríkt gegn drónum & flugskeytum (ódýrt á hvert skot).
  Iron Beam (Ísrael) – Rafael háorku leysir	Samþætt við loftvarnarratsjárnet (t.d. EL/M-2084 ratsjá Iron Dome)	Háorku leysir (100 kW flokkur fyrirhugaður) til að hita og eyða drónum, eldflaugum, sprengjum newsweek.com newsweek.com	Trúnaðarmál; áætlað 5–7 km fyrir smádróna (beinsýn)	Í prófunum/upphafsnotkun – Tilraunakerfi með minni afl leysum hleruðu tugi Hezbollah dróna árið 2024 timesofisrael.com timesofisrael.com; full-power system entering service ~2025.
  Silent Hunter (Kína) – Poly leysivopn	3D ratsjá + raf- og hitamyndavélar (á mastri) tengja saman mörg ökutæki scmp.com	Trefjaoptískur leysir (30–100 kW) – brennir í gegnum drónabyggingu eða skynjara wesodonnell.medium.com	~1–4 km (allt að 1 km fyrir harða eyðingu, lengra til að blinda)	Í notkun (útflutningur) – Notað af Kína innanlands; flutt út til Sádi-Arabíu, talið notað af rússneskum hersveitum í Úkraínu wesodonnell.medium.com wesodonnell.medium.com.
  Drone Dome (Ísrael) – Rafael C-UAS kerfi	RADA RPS-42 ratsjá (5 km); SIGINT RF skynjari; dag/nætur myndavélar	RF truflari/spoofari til að taka stjórn; Laser Dome 10 kW valfrjáls leysir fyrir harða eyðingu	3–5 km uppgötvun; Truflari ~2–3 km; Leysir ~2 km virk	Í notkun – Notað af IDF og Bretlandi (keyptu 6 fyrir Gatwick-líkar ógnir); leysibúnaður prófaður, einn notaður við Gaza.
  THOR HPM (BNA) – Taktísk örbylgjuvopn	360° ratsjá (notuð með grunnvarnarkerfum); sjónræn rekjara valfrjáls	Endurteknar örbylgjupúlsar til að bræða rafeindabúnað á mörgum drónum í einu	~1 km (hannað fyrir varnir við grunn/perimeter eða gegn sveimum)	Prótotýpa í notkun – Prófað af USAF í Afríku og á Kirtland AFB; framhaldstæki (Mjölnir) í þróun.
  SkyWiper EDM4S (Litháen/NATO) – Færanlegur truflari	Notandi notar sjónauka & RF skanna til að miða á dróna (bein sjónlína) c4isrnet.com	Útvarpsbylgju truflari (2.4 GHz, 5.8 GHz, GPS bönd) truflar stjórn/GPS, veldur því að dróni hrapar eða lendir c4isrnet.com	~3–5 km (bein sjónlína) c4isrnet.com	Í notkun – Hundruð í notkun hjá úkraínskum hersveitum (afhent af Litháen) c4isrnet.com	Beinir hefðbundnu skotvopni (riffill eða vélbyssa) með tímasetningu skots – stýrir kúlum til að hitta dróna c4isrnet.com	Fer eftir vopni (árásarriffill ~300 m, vélbyssa allt að 500 m+)	Í notkun – Notað af IDF og afhent Úkraínu c4isrnet.com; Bandaríski herinn metur fyrir notkun í sveitum. Bætir líkur á að hitta verulega, en aðeins á stuttu færi.
  Terrahawk Paladin (Bretland) – MSI-DS VSHORAD turn	3D ratsjá eða ytri miðun; Rafrænn sjónauki/IR myndavél fyrir markmiðseftirlit c4isrnet.com	30 mm Bushmaster Mk44 fallbyssa með HE-nálægðarsprengjum c4isrnet.com; fjarstýrður turn (möguleiki á að tengja saman margar einingar)	~3 km skotfæri c4isrnet.com	Fyrsta útfærsla – Afhent Úkraínu árið 2023 c4isrnet.com; hentar fyrir varnir á stöðvum/borgum (þarf pallbíl eða kerru).
  EOS Slinger (Ástralía) – Fjarstýrð vopnastöð C-UAS	EO skynjarar og ratsjámíðun (þegar sett á ökutæki)	30 mm M230LF fallbyssa með loftsprengjuskotum; eltir dróna sjálfvirkt c4isrnet.com c4isrnet.com	~800 m (árangursríkt drápsfæri) c4isrnet.com	Í notkun – 160 einingar sendar til Úkraínu (2023) c4isrnet.com; ökutæki með M113 eða svipuðu. Mjög hreyfanlegt, með stutt drægni.
  RFDEW „Dragonfire“ (Bretland) – Örbylgjuvopn gegn drónum	Eftirlitsradar og skotmarksnemi (upplýsingar ekki opinberar)	Útvarpsbylgju sendir með háa tíðni sem truflar/eyðileggur rafeindabúnað dróna defense-update.com defense-update.com	~1 km radíus (svæðisvörn) defense-update.com	Frumgerð prófuð – Tókst í breskum herprófunum 2024 (gerði marga dróna óvirka) defense-update.com defense-update.com; ekki enn komin í notkun á vettvangi. Gert ráð fyrir að hún verði viðbót við leysikerfi.

  (Athugasemdir við töflu: „Virkjan drægni“ er áætluð fyrir að takast á við litla Class-1 dróna (~<25 kg). Rekstrarstaða miðast við árið 2025. Mörg kerfi eru stöðugt í uppfærslu.)

  Heimildir: Fréttamiðlar um varnarmál, þar á meðal C4ISRNet c4isrnet.com c4isrnet.com og Defense-Update defense-update.com defense-update.com; opinberar tilkynningar hersins military.com timesofisrael.com; sérfræðiumfjöllun í Newsweek newsweek.com newsweek.com og Breaking Defense breakingdefense.com breakingdefense.com; og fleiri eins og vísað er til í skýrslunni. Þessar heimildir eru grunnur tæknilegra upplýsinga, tilvitnana frá varnarmálayfirvöldum og raunverulegra dæma sem rakin eru hér að ofan.